13 september 2019

Door Catelene Passchier*

Midden in de nacht aankomst op Ahmedabad Airport. Als je uitstapt vouwt de vochtige hitte zich als een warme deken om je heen. Het is moessontijd, en dit jaar - in tegenstelling tot voorafgaande jaren - is er al veel regen gevallen. In tropische landen hangt er ook altijd een heel specifieke geur in de lucht, een mix van aarde en specerijen. Ahmedabad is een voor ons in Nederland relatief onbekende stad in India, maar het is een stad met een roemrucht verleden: sultans en moguls en later textielbaronnen hebben de stad groot gemaakt. Nu is daar weinig van over: alle textielfabrieken zijn al lang geleden gesloten en daarmee zijn ook de machtige textielbonden verdwenen. 

SEWA

Maar daarvoor in de plaats is SEWA ontstaan, nu bijna 50 jaar geleden, begonnen als initiatief om de thuiswerkende textielarbeidsters (die door fabrieken werden ingezet om arbeid goedkoper te maken) te organiseren, is SEWA nu een trotse organisatie van 1,7 miljoen vrouwelijke leden die werkzaam zijn in informeel en onzeker werk in allerlei sectoren, in 17 deelstaten van India. Ik ga namens FNV Mondiaal en de FNV, en ook namens het IVV en de werknemersgroep van de ILO (dus met 4 petten op!) naar een conferentie die door SEWA wordt georganiseerd. 

De toekomst van werk

Het onderwerp van de conferentie is: de toekomst van werk, gezien vanuit het perspectief van werkers in de informele economie. Geen toevallig thema. Want dit jaar viert de ILO zijn 100 jarig bestaan, en hét thema van het jaar is de toekomst van werk en de ILO. Als je bedenkt dat ruim 50 procent van de wereldbevolking in informele vormen van werk werkt, dan snap je wel hoe belangrijk het is dat we hen niet vergeten in al onze discussies over veranderingen in klimaat, technologie en demografie. Want de meerderheid van hen leeft ook nog eens in extra kwetsbare omstandigheden in lagelonenlanden, waar al die veranderingen extra nadelige gevolgen kunnen hebben. 

Ik ben dus heel benieuwd naar de conferentie. En ik kijk ook uit naar het weerzien met een aantal oude vriendinnen. Want ik zelf ken SEWA al ruim 30 jaar, en de relatie van de FNV met SEWA is nog ouder! 

Wat doet SEWA allemaal?

• DE STRAATVERKOPERS 

Het hoofdkantoor van SEWA staat aan een grote doorgaande weg vol toeterende auto’s, vrachtwagens en motor-riksja’s (een soort driewielige scooters met een dakje, die de oude fiets-riksja’s hebben vervangen). Als je binnenkomt, kom je in een goed georganiseerde bijenkorf. Ventilatoren aan het plafond zorgen voor een constante zoem, in kleine zaaltjes en kamertjes vinden allerlei gesprekken en bijeenkomsten plaats, boven in het gebouw zit de administratie, in de kelder zit Manali, de voorzitter van de vakbondstak van SEWA (daarnaast hebben ze o.a. nog een bank voor microkrediet, een afdeling die over de coöperatieven gaat, etc.) 

Ik hoor dat ze 20 jaar hebben moeten vechten voor het behoud van deze plek als markt

De traditionele markt

Manali neemt me mee door de achterdeur van het gebouw naar buiten. Dan kom je opeens in een heel andere wereld: kleine nauwe straten vol mensen, een tempeltje voor de god Ganesh (de olifant-god), en al gauw komen we bij het doel van onze wandeling: de traditionele markt vol straatverkopers, op een plein voor een oud gebouw uit de middeleeuwen. Ik hoor dat ze 20 jaar (!) hebben moeten vechten voor het behoud van deze plek als markt. De strijd begon toen de lokale overheid startte met een grote schoonmaak om alle straatverkopers weg te vagen, en er een mooi modern leeg plein van te maken. Dat lieten ze niet gebeuren. SEWA begon ze te organiseren, en zette daarvoor een aparte associatie op waar ook mannen lid van kunnen worden zodat die ook mee konden doen (SEWA zelf heeft alleen maar vrouwelijke leden. Als je in India bent begrijp je waarom: zodra je met een paar vrouwen staat te praten en er zijn mannen in de buurt, hebben die de neiging het gesprek over te nemen). 

Met identiteitskaart zichtbaar worden

Na eindeloze strijd inclusief rechtszaken is er een deal gekomen met het stadsbestuur. Die houdt in dat alle SEWA-leden (en de leden van de associatie) een identiteitskaart hebben gekregen die recht geeft op een afgebakende plek met een officieel nummer op de markt. En moet je eens zien hoe trots iedereen is op haar identiteitskaart (zie foto)! Wij kunnen ons niet voorstellen hoe belangrijk zo’n kaart met de bijbehorende rechten is. Een toegangskaartje tot de allereerste levensbehoeften die je met straatverkoop moet verdienen. Je moet het zien als een eerste stap naar ‘formalisering’: je wordt zichtbaar, je bestaan wordt erkend, en je hebt ergens recht op.

Als je dan met Manali over de markt loopt, en ziet dat ze door iedereen wordt herkend en iedereen met haar wil praten, en je vraagt: hoeveel van deze mensen zijn nu lid van SEWA en ze zegt ‘iedereen, dan kun je niet anders dan enorm veel bewondering hebben voor deze organisatie met haar enorme inzet, uithoudingsvermogen, en de impact die dat heeft op het dagelijks leven van mensen aan de onderkant van de samenleving.

DE BLOEMENMARKT

We gaan ‘s morgens vroeg op pad naar de bloemenmarkt. Dat is wel heel iets anders dan bij ons in Nederland. Hier worden op de bloemenmarkt allerlei bloemslingers in elkaar gezet, met verse bloemen en plastic versiersels, die gebruikt worden voor godsdienstige doeleinden. De Hindoegodsdienst kent een bijna ontelbaar aantal grotere en kleinere goden, die in allerlei tempels worden aanbeden en daar heb je een bloemslinger bij nodig. 

Kleurrijke, goed georganiseerde boel

Deze week is het extra druk, want het is de tijd van de Ganesh feesten, met iedere avond optochten en muziek op straat. Wij komen rond acht uur aan, maar dan zijn de meeste bloemenwerkers al een aantal uren aan het werk. Uit de verte ziet het eruit als een grote kleurrijke bonte boel, maar van dichterbij blijkt het goed georganiseerd. Ze werken in groepjes van zo’n 5 mensen met een precieze taakverdeling. 

De strijd gaat verder

Ook bij deze marktplaats was er een probleem over de plek, en hebben ze pas na veel strijd erkenning kunnen krijgen. Er was niet alleen veel tegenstand van de overheid maar ook van de buren: een groothandel in bloemen die bang was voor concurrentie en ze liever kwijt dan rijk was. 

En er is nog steeds gedoe, nu met het deel van de gemeente dat speciaal over de rivieroevers gaat, maar ze worden nu tenminste geraadpleegd en het is duidelijk dat hun belangen bij de planning moeten worden meegenomen. Dat moet overigens ook van de nieuwe Straatverkoperswet in India, die vakbonden inspraak geeft. Daar hebben ze in Gujarat, de deelstaat waarin Ahmedabad ligt, overigens wel hun eigen interpretatie aan gegeven en de vakbonden uit het plaatje geschrapt. Daar neemt SEWA natuurlijk geen genoegen mee. Dus de strijd gaat gewoon verder. 

• DE VUILNISBELT

Veel over gehoord en nog nooit van dichterbij gezien, zo’n Indiase ‘waste dump’. Hij is enorm en beneemt je letterlijk en figuurlijk de adem, want er hangt een doordringende geur van rottend afval. 

Grote soepzooi door stevige regenbuien

Omdat het vannacht geregend heeft blijven we met de SEWA-jeep steken aan het begin van het modderige spoor naar boven, waar tientallen vrachtwagens met hun lading afval in de rij staan om hun lading ergens ver daarboven te lossen. Er wordt ons verteld dat het ons - als we netjes achter aansluiten - een half uur minstens zal kosten om naar boven te komen, waar we eigenlijk met de waste pickers hadden afgesproken. Maar al gauw blijkt dat de meesten vanwege de regen helemaal nog niet boven aan het werk zijn. Probeer je voor te stellen dat alle vuilnis ongescheiden op de dump wordt gegooid, dus wat zij natte en droge vuilnis noemen door elkaar heen! Daar moeten zij dan de recyclebare waste uit halen: papier, plastic, metaal, kleding etc. Een paar stevige regenbuien eroverheen en het is een grote soepzooi! 

Een van de organisers is een pittige jonge vrouw die verbazend opgewekt onder een petje vandaan de wereld in kijkt

Anderhalve euro na 12 uur bikkelen

Wij treffen de waste pickers met wie we afgesproken hebben onder aan de berg. Er zitten een heel klein oud vrouwtje bij die rond de 70 blijkt te zijn. En een pittige jonge vrouw die verbazend opgewekt onder een petje vandaan de wereld in kijkt en een van de ‘organisers’ van SEWA is op de dump. Zij is 32, heeft 5 kinderen en ze werkt al 15 jaar op deze dump. Ze vertelt dat ze gemiddeld op een dag 100 roepies verdienen (anderhalve euro!), op een goede dag iets meer, maar er zijn ook slechte dagen zoals vandaag met regen waarop bijna niks kan worden verdiend. Van die 100 roepies moet ze dan nog het transport naar de dump betalen, en ook iets afdragen aan de truck die haar volle zakken van boven op de dump naar beneden brengt. Voor dat beetje geld moeten ze dan zo’n 12 uur bikkelen, inclusief het thuis sorteren van het verzamelde afval. 

Samen met haar man die ook onzeker werk heeft schrapen ze dan net genoeg geld bij elkaar om het hele gezin een keer per dag van een magere maaltijd te voorzien. Terwijl ze staat te vertellen klimt ergens achter haar een klein meisje met haar moeder op een truck die ze een lift naar boven geeft. 

Na uitbesteding vuilnisophaal situatie verslechterd

SEWA is al langer bezig de waste pickers te organiseren, en er was een tijd dat het beter ging: ze kregen afspraken met het stadsbestuur om in bepaalde wijken huis aan huis vuilnis te mogen verzamelen en daar werd dan ook door mensen zelf het afval gescheiden. Maar een paar jaar geleden heeft de stad het vuilnis ophalen uitbesteed aan een paar grote bedrijven, die per opgehaald vuilnis gewicht worden betaald, en toen was het afgelopen met de vuilnisscheiding en kon SEWA weer van voren af aan beginnen. En dat betekent in dit geval: de vrouwen op de dump organiseren op hele basale behoeften, zoals een afdak tegen zon en regen bovenop de dump waar ze af en toe pauze kunnen houden, het geven van tetanusprikken, het voorzien in beter schoeisel en handschoenen als onderdeel van een soort toolkit, en -niet onbelangrijk- de erkenning dat ze ook mensen zijn met hun menselijke waardigheid door deel uit te maken van SEWA. FNV Mondiaal helpt SEWA hierbij (mede dankzij financiële solidariteitsbijdragen van FNV Publiek Belang).

Space shuttle versus miljoenen armen

Als we weer wegrijden blijven de beelden nog lang bij ons hangen. Eigenlijk is dit mensonwaardig werk! De kranten in India staan vol van een space shuttle die naar de maan moet, maar India kan niet eens zijn eigen afval behoorlijk beheren of zijn miljoenen armen van een beter bestaan voorzien .... 

Ideeën over hoe het anders kan

SEWA heeft trouwens best ideeën over hoe het anders en beter kan met de vuilnisketen, en ook duurzamer! Maar daarvoor krijgen ze tot nu toe nier de handen op elkaar. Interessant trouwens dat voor SEWA vuilnisbeheer en milieubeheer onder de ‘care economy’ vallen: ze vinden dat het onderdeel is van onze zorg voor de omgeving. En daar is wel iets voor te zeggen! 

• RECYCLING-COOPERATIE 

Manali vindt dat we na de waste dump wel een opkikkertje verdiend hebben en dus rijden we naar een van de paradepaardjes van SEWA: een coöperatie waar ze van recyclet papier blocnotes, mappen, pennen, en andere ‘stationery’ maken. Inderdaad een wereld van verschil: een schoonpleintje, laag gebouw, schoenen bij de deur uitdoen, graag. Binnen zijn allerlei groepjes vrouwen, ze zitten op de grond of achter een machine en voeren allerlei onderdelen van het proces uit. Leuk detail: FNV Mondiaal heeft net een order geplaatst voor de conferentie op 8 oktober. 

Echt wel iets om van op te vrolijken 

Het gaat goed met de coöperatie, ze hebben net hun eigen pand kunnen kopen en krijgen opdrachten van grote bedrijven over de hele wereld. Niet alleen omdat ze duurzaam produceren, maar ook omdat - zoals een van die bedrijven onlangs liet weten - ze gewoon goeie producten maken (en daar zijn ze heel trots op). De coöp. heeft zo’n 50 leden, meest vrouwen, veel van hen oud-waste pickers, en beschikt over een paar redelijk geavanceerde machines voor papier snijden etc. Maar ze passen ook oude technieken toe, zoals zeefdrukken. Ik begrijp uit de verhalen dat de vrouwen het in het begin het moeilijkst vonden om te leren omgaan met vaste werkdagen en vaste uren waarop ze er ook echt moesten zijn, dat waren ze helemaal niet gewend…. 

Echt wel iets om van op te vrolijken zo’n coöp., maar ja, in zijn eentje is dit niet voldoende antwoord op het enorme Indiase vuilnismanagementprobleem met al zijn bijbehorende onfatsoenlijke werk...

• SCHONE ENERGIE 

In het westen vergeten we vaak hoe belangrijk de landbouw en plattelandseconomie nog is in grote delen van de wereld en hoeveel mensen daar voor hun bestaan van afhankelijk zijn. Voor de toekomst van bijna de helft van de bevolking van India is van enorm belang om het boerenwerk aantrekkelijk te houden voor de volgende generaties. Daarvoor moet het interessanter en productiever, ook door slim en kleinschalig toepassen van moderne machines en technologie, want nu is het vaak heel hard werken voor weinig geld en met grote klimaatrisico’s (teveel of juist te weinig regen, enz.). 

We worden trots rondgeleid over het erf door de vrouwen die dit samen hebben aangedurfd, een van hen is ook de officiële bewaakster van de sleutel van het zonnepanelenkastje..

Pompen op zonne-energie

Het mooie is dat dit gecombineerd kan worden met een verduurzamingsslag. Dat zien we als we op bezoek gaan in een klein dorp in de Keda, een regio in de buurt van Ahmedabad, bij een groep vrouwen die met hulp van SEWA hun dieselpomp hebben vervangen door een pomp op zonne-energie. 

Dieselpompen (om water op te pompen) zijn noodzakelijk voor de watervoorziening inclusief bevloeiing van de akkers, maar ze hebben een paar grote nadelen: diesel is duur, en de prijs fluctueert enorm op de markt, het is vervuilend, en de pomp maakt lawaai. Maar een ‘solar pump’ is wel een investering. Daarvoor moet je dus lid worden van SEWA, samen met een paar anderen in een zogenaamde ‘spaargroep’ (met hulp van SEWA opgezet) gaan sparen voor een aanbetaling. Dan kun je een lening krijgen van SEWA en dan een solar pump aanschaffen. 

Vele voordelen

En dan blijkt hoeveel vliegen je in een klap kan slaan: lage energiekosten en op den duur zelfs overproductie die je kunt verkopen aan de buren, waarvan je dan weer je lening kunt afbetalen en straks zelfs verdiensten overhoudt. En bijkomend voordeel: de kinderen slapen nu beter s nachts :) 

Win-win

We worden trots rondgeleid over het erf door de vrouwen die dit samen hebben aangedurfd, een van hen is ook de officiële bewaakster van de sleutel van het zonnepanelenkastje... In de put vinden we de nieuwe solarpomp broederlijk naast de oude dieselpomp, die nu nog alleen dienst doet als reserve op dagen dat er te weinig zon schijnt. 
Een mooi voorbeeld van een win-win situatie, deze ontwikkeling met pompen op zonne-energie. We horen dat ook in de zoutvelden elders in Gujarat door SEWA solarpompen zijn geïntroduceerd, met klinkend resultaat. 

• KINDEROPVANG

Ons laatste bezoek van de dag is aan een kinderopvangcentrumpje, ook ergens in Keda. Het eerste dat opvalt als we daar voor de deur op een pleintje uitstappen, is de enorme boom die daar staat, echt zo’n boom waaronder je in een warm land bij elkaar komt en in de schaduw zit. Het is een banyan tree en hij staat daar niet zomaar. Hij is door SEWA geplant! SEWA plant overal in alle dorpen waarin ze actief zijn van dit soort bomen (die staat ook in hun logo), en deze hier is ruim 40 jaar oud. Dat een boom in 40 jaar zo groot kan worden! Dat kan alleen maar in een land als India, waar bomen het hele jaar door groeien omdat er geen winter is. 

Kinderopvang is een eerste levensbehoefte voor vrouwen die de hele dag moeten werken in de tabaksfabriek of op het land

Kinderen tussen 0 en 6 jaar

De kinderopvang is een heel klein en vriendelijk huisje, waar we een groep kinderen tussen 0 en 6 aantreffen, en hun leidsters. Vandaag is een feestdag want het is ‘leraren-dag’. Dus de kids zingen liedjes en wij klappen mee. Wel een beetje vol, met al die bezoekers in zo’n kleine ruimte. Maar met name de grotere kinderen vinden het reuze interessant. 
Ook hier tref ik een link aan met onze FNV want de FNV steunt SEWA’s kinderopvangprojecten financieel, mede dankzij de FNV-sector Zorg&Welzijn.

Eerste levensbehoefte

Kinderopvang is een eerste levensbehoefte voor vrouwen die de hele dag moeten werken in de tabaksfabriek of op het land. En het is voor de kinderen ook belangrijk, ze leren er de eerste beginselen van lezen en rekenen, maar het is ook de plek waar ze een behoorlijke maaltijd krijgen en hun gezondheid in de gaten wordt gehouden. 

Niet gesubsidieerd

De kinderopvang wordt in India helaas nauwelijks of niet gesubsidieerd. Deze kinderopvang is een coöperatie. Ik hoor dat ze geld krijgen van de werkneemsters maar dat ook van werkgevers wordt gevraagd om bij te dragen (en als je maar genoeg druk uitoefent gaan ze dat dan wel doen…). 

Hoeveel meisjes worden later actief SEWA-lid?

Bij het weggaan worden we enthousiast uitgezwaaid. Hoeveel van die meisjes worden later actief SEWA-lid? Meer dan wij denken. Op dit moment heeft SEWA veel tweede en derde generatie-leden, en 40 procent van hun leden is onder de 30 jaar. Daar kunnen wij alleen maar van dromen… 

*Catelene Passchier is voorzitter van de werknemersgeleding van de internationale arbeidsorganisatie ILO en vicevoorzitter van de Beheersraad (Governing Body) van de ILO. Ook is ze speciaal adviseur van de voorzitter bij de FNV. 

Meer over SEWA: klik hier